Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

Lourdesgrotten in 's-Hertogenbosch

Lourdesgrotten

’s-Hertogenbosch herbergde veel kloosters, en in menige kloostertuin zal een Lourdesgrot hebben gestaan, zoals we die ook zoveel in de rest van de provincie tegenkomen. We hebben maar over een paar grotten informatie gevonden en we beginnen met een wel heel bijzondere: een mobiele grot, meegedragen in een processie in 1935.

Foto: Stadsarchief 's-Hertogenbosch, nr. 0036752Op 14 juli van dat jaar vond namelijk de Plechtige Omgang plaats. Op deze foto, genomen vanuit Hotel Central, is de deelname te zien van een groep Broeders van O.L. Vrouw van Lourdes.

Op hun schouders rust een draagbaar waarop de onmiskenbare contouren van een Lourdesgrot zijn te onderscheiden, met een geknielde Bernadette die opkijkt naar de verschijning van Maria. Foto: Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, nr. 0036752.

Claraklooster

Onbetwist de oudste Lourdesgrot in de stad is het exemplaar in de voormalige kapel bij het Claraklooster van de Karmelietessen aan de Clarastraat. Klooster en kapel waren in 1879 voltooid en de inpandige Lourdesgrot dateert uit de bouwtijd.

De kapel is in de jaren ‘80 van de twintigste eeuw verbouwd tot woningen, waarbij de bijzondere muurschilderingen deels nog herkenbaar zijn gebleven. Ook zouden er nog enkele fragmenten van de Lourdesgrot zichtbaar zijn.

Opvallende bijzonderheid aan dit exemplaar, is dat Maria niet alleen als verschijning in een nis boven de grot is afgebeeld, maar ook nog eens afgebeeld is onder een baldakijn op het altaar in de eigenlijke grot.

Op deze foto is geen beeldje van Bernadette te zien, alleen een kaarsenstandaard. Of dat beeld er nooit is geweest, of dat het gewoon buiten zicht van de fotograaf was, weten we niet.

Ton Vogel van de werkgroep Kerken en Kloosters van de kring Vrienden van 's-Hertogenbosch maakte in 2018 onderstaande foto's van de restanten van de grot, zoals die in de tot woningen verbouwde kapel zijn opgenomen:

Fragmenten, relicten, van de voormalige Lourdesgrot in de kapel van het Claraklooster, Clarastraat. 1879.


Op de tweede foto: een verdieping hoger, alleen een omringende rotspartij.


En ten slotte de top, een gerestaureerde muurschildering met de tekst: "O Maria, zonder zonde ontvangen, Bid voor ons die onzen toevlugt tot U nemen" Met in rood: "100 dagen aflaat".


Volg deze link voor nog meer foto's van deze bijzondere grot, ons vriendelijk beschikbaar gesteld door Denise de Costa.

Hieronder nog een foto van Denise de Costa uit 1947. We zien een aantal zusters karmelietessen aan het wieden in de tuin, tussen de bomen. Helemaal rechts achterin is een soort opening te zien. Ook dat moet een Lourdesgrot zijn geweest. De zusters hadden er dus twee: één binnen en een buiten.

Hierboven nog een foto van Denise de Costa uit 1947. We zien een aantal zusters karmelietessen aan het wieden in de tuin, tussen de bomen. Helemaal rechts achterin is een soort opening te zien. Ook dat moet een Lourdesgrot zijn geweest. De zusters hadden er dus twee: één binnen en een buiten.


Sint Catharinakerk

Foto: Stadsarchief 's-Hertogenbosch, nr. 0057785De huidige St. Catharinakerk is een koepelkerk uit 1916-1917 naar architectuur van Jan Stuyt, gebaseerd op een verbouwing van de negentiende eeuwse kruiskerk (in waterstaatstijl), met behoud van het zestiende-eeuwse koor dat over de Binnendieze is gebouwd. Op 13 mei 1918 wijdde Mgr. Diepen de nieuwe kerk in.

Deze foto uit de collectie van het Stadsarchief dateert van enkele jaren daarvoor, rond 1915, dus nog uit de tijd van de waterstaatskerk. We zien aan de muur een haut-reliëf voorstelling van Maria die in een grot aan Bernadette verschijnt. Op de (altaar)tafel voor de Lourdesgrot staan vaasjes met bloemen.

Het is niet zeker wanneer deze grot precies tot stand is gekomen, en ook niet of dit reliëf de bouw van de kerk van Jan Stuyt heeft overleefd. Zeker is dat in geen van de monumentenbeschrijvingen van de Catharinakerk deze Lourdesgrot nog genoemd wordt. Foto: Stadsarchief 's-Hertogenbosch, nr. 0057785.

Sint-Josephgesticht

Foto: BHIC PNB001055799Vanaf 1919 hadden de Zusters van de Choorstraat een communauteit gevestigd in de panden Hintham 14-16, het Sint-Josephgesticht. In 1925 werd er een bewaarschool bij dit klooster aangebouwd. Rond 1952 vertrokken de zusters om plaats te maken voor Sint Josephzorg, een tehuis voor werkzoekende en werkende meisjes. Het is onbekend wanneer de Lourdesgrot in de tuin van het klooster is gebouwd.

In de jaren zestig van de 20ste eeuw gingen de panden over in particulier bezit. Blijkens deze foto uit 1989 bestond de “Lourdesgrot” in de tuin toen nog steeds. Of we hier overigens echt kunnen spreken van een Lourdesgrot, is niet helemaal duidelijk. Er is wel een typische, rotsachtige structuur met een nis waarin een Mariabeeld staat, maar verder lijkt dat beeld eerder een madonna met kind dan de verschijning van Maria Onbevlekt Ontvangen. In de nis linksonder staat ook een beeldje, maar dat heeft weinig weg van een knielende Bernadette. Foto: BHIC, PNB001055799.

Aanvulling, 4 juni 2021

In zijn boek De ruimtelijke historie van Hintham. Wonen en werken langs dijken en wegen, 1832-1945 (Hintham 2021) toont Ad van Liempt de onderstaande foto van de Lourdesgrot. Die bestaat nog steeds en wordt door de huidige bewoners gekoesterd, aldus Ad, die ook nog toevoegt: "Het pand Hintham 14a werd pas in 1918 eigendom van de zusters van de Choorstraat (...). Je mag er dus van uitgaan, dat de grot pas vanaf na 1918 zal hebben bestaan."

[Verhaal gaat verder onder de foto]

Foto: © Ad van Liempt
Foto: © Ad van Liempt, februari 2021


H. Bernadettekerk

Foto: Stadsarchief 's-Hertogenbosch, nr. De parochie Maliskamp is in januari 1934 opgericht met kapelaan C. Schoenmakers als bouwpastoor. Hij stelde de nieuw te bouwen kerk onder de bescherming van de H. Bernadette Soubirous. Daarmee was dit de eerste H. Bernadettekerk in Nederland. Ook de Lourdesgrot naast de kerk was een initiatief van Schoenmakers. Er is een pentekening uit 1949 van R. Klouwen waarop links naast de kerk de Lourdesgrot is te zien. Deze grot is begin jaren ’80 door vandalen vernield. De beelden van Maria en Bernadette die in de Lourdesgrot stonden, staan nu in de Laurentiuskerk te Rosmalen.

In 1985, bij de viering van het 50-jarig bestaan van de parochie, besloot men tot de bouw van een Lourdesgrot in een zijbeuk van de kerk. De eerste versie moest wegens brandgevaar worden afgebroken, waarna een nieuwe werd gebouwd die wél standhield. In 1996 kondigde de bisschop van Den Bosch aan dat de parochies van de H. Bernadette en de H. Laurentius samengevoegd moesten worden.

In 2000 werd de Bernadettekerk buiten gebruik gesteld, maar verzet van de parochianen en inwoners van Maliskamp voorkwam de afbraak van kerk en naastliggend klooster. De juridische strijd die volgde heeft inmiddels wel winnaars opgeleverd, maar (nog) geen duidelijkheid over de toekomst van het gebouw…

Sint-Lambertuskerk, Orthen 

Er bestaan enkele foto’s van de Lourdesgrot in de tuin van de pastorie in Orthen. De eerste is gemaakt bij de inwijding van de grot, die een cadeau was van de parochie aan pastoor Kamp bij diens 40-jarig priesterjubileum in mei 1931. We zien een grote groep bruidjes en schoolkinderen onder leiding van zuster Engelina.

De tweede foto is een mooi overzicht van de grot, met bij het altaar pastoor Kamp en rechts een jongedame (Elisabeth van de Heuvel) met twee kleine kinderen aan de hand, die ernstig naar het beeldje van Bernadette kijkt (Foto: Coll. Herman van Boxtel).

De derde foto is gemaakt op 2 april 1939 bij gelegenheid van de viering van het vijfjarig bestaan van het Wit-Gele Kruis. Links zien we Bernadette, die in 1933 heilig was verklaard, op een stapeltje stenen.

De Lambertuskerk is afgebroken in 1956. Vermoedelijk is toen ook tegelijk de Lourdesgrot gesloopt, hij is nu in ieder geval niet meer aanwezig. Foto’s: Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, nrs. 00236990031280 en 0005903 (Fotograaf: Fotopersbureau Het Zuiden).

Reinier van Arkel

In de tuin achter het psychiatrisch ziekenhuis Reinier van Arkel aan de Hinthamerstraat heeft blijkens de twee onderstaande foto's, uit 1948, ook een (kleine) Lourdesgrot gestaan. Het is onbekend wanneer de grot is gebouwd en weer is afgebroken.

Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0050344; Fotograaf: Fotopersbureau Het Zuiden.


Fam. Westerlaken bij de Lourdesgrot in de tuin van Reinier van Arkel, 1948 (foto: Fotopersbureau Het Zuiden. Bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch, fotonr. 0016567)
Fam. Westerlaken bij de Lourdesgrot in de tuin van Reinier van Arkel, 1948 (foto: Fotopersbureau Het Zuiden. Bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch, fotonr. 0016567)


Mariënburg

Foto: © Angela Bronneberg, 2018. (Klik voor een grotere versie)
Foto: © Angela Bronneberg, 2018. (Klik voor een grotere versie)


In de tuin van het voormalige klooster Mariënburg aan de Sint-Janssingel in Den Bosch (nu de Jheronimus Academy voor Data Science) staat anno 2018 nog steeds de Lourdesgrot op de rechterfoto hierboven. Hij is weliswaar bijna geheel overgroeid met klimop, maar de oorspronkelijke bedoeling van de beeldengroep van Maria en een knielende Bernadette is nog steeds duidelijk.

Het zou kunnen dat Bernadette in de loop der tijd wat hoger is gestegen op de berg, want recht onder het Mariabeeld tekent zich een grotopening af. Traditioneel zit Bernadette ter hoogte van die grot, niet half daarboven. Wanneer de grot is gebouwd, weten we (nog) niet. Ton Vogel stuurde ons deze mooie foto, waarvoor onze hartelijke dank.

Fraterhuis Papenhulst

Ook de foto's van deze vrij kleine Lourdesgrot in de tuin van het Fraterhuis (St. Janscentrum) aan de Papenhulst danken we aan het speurwerk van Ton Vogel. De linker foto is gemaakt door Toine Janssen, lid van de werkgroep Kerken en Kloosters van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch. De grot is niet zo groot (vergelijk de hoogte van het beeldje van Bernadette maar met de bloempot). En op 10 december 2018 maakte Ton Vogel de rechter foto van dezelfde grot.

Foto: © Toine Janssen


 

 Foto: © Ton Vogel, 2018


Je kunt zien dat het onderhoud er niet op is vooruitgegaan in de tijd die tussen beide foto's verstreken is. De rotspartij is flink met mos begroeid en de boom die op de linkerfoto nog zo decoratief langs de rots groeide, is verdwenen en heeft plaats gemaakt voor wat wilde begroeiing.

Meest opvallende detail: Bernadette is van plaats veranderd! Ze zit nu rechts van de grot, halverwege de helling.

Klooster en Ziekenhuis Joannes de Deo

Opnieuw dankzij Ton Vogel kunnen we hier nu ook een foto laten zien van de Lourdesgrot in de tuin van het klooster en ziekenhuis Joannes de Deo aan de Papenhulst nummer 26. Voor de op zich niet zo heel grote grot ligt een waterpartij, compleet met bruggetje. Dat was in de tijd dat de Broeders van Johannes de Deo nog actief waren hier.

Tegenwoordig is in het voormalige ziekenhuis het glas-in-lood-atelier van Gertjan van Beijnum gehuisvest. Hij was zo vriendelijk een foto te maken van wat er nog over is van de grot, achter in zijn tuin.

Foto: © Gertjan van Beijnum, 2019


Engelen, Pensionaat O.L. Vrouw van Lourdes

Foto: Stadsarchief 's-Hertogenbosch, nr. 0016380In het Pensionaat O.L. Vrouw van Lourdes aan de Graaf van Solmsweg in Engelen is een kleine kapel ingericht met een Lourdesgrot en daarachter een voorstelling van de Basiliek van de Onbevlekte Ontvangenis in Lourdes.

Deze foto, gemaakt door Fotopersbureau Het Zuiden, dateert van augustus 1947. Foto: Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, nr. 0016380. 

Kweekschool Mariënburg

Toine Janssen stuurde onderstaande foto in; een prentbriefkaart van de 'Grotte van Lourdes' die in de tuin van kweekschool de Mariënburg stond. "Het lijkt dezelfde grot te zijn als op de foto uit 2018. De kaart is gestempeld op 23 mei 1911. Mogelijk is de grot in de loop van de tijd verplaatst. De tuin van kweekschool bevond zich aan de andere kant van de vleugel, waar de grot zich nu bevindt. Het beeldje van Bernadette bevond zich overigens toen ook al op dezelfde hoogte", meldt Toine.


Sint-Leonarduskerk

Bron: PNHC, 30 aug. 1930 Toine Janssen ontdekte ook nog een Lourdesgrot in de H. Leonarduskerk, die aan het Emmaplein lag. Zij zal al vrij vroeg aanwezig zijn geweest, want in de krant De Echo van 11 december 1907  staat een bericht over diefstallen uit het offerblok van de kapel van O.L.V. van Lourdes.

Sloop van de Leonarduskerk, 1973 (Foto: Ernst van Mackelenbergh. Bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch, fotonr. 0062626)
Sloop van de Leonarduskerk, 1973 (Foto: Ernst van Mackelenbergh. Bron: Erfgoed 's-Hertogenbosch, fotonr. 0062626)


De grot lag in een van de achterkapellen van de kerk, volgens de Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant in een artikel over het 25-jarig jubileum van de kerk. Het ontwerp was van de bouwpastoor zelf, Gijsbertus Antonius Maria van der Kant (1865-1945). In de grot was een steen van de rots uit de grot in Lourdes verwerkt. In 1973 is de Leonarduskerk gesloopt.

Sint-Lambertuskerk, Rosmalen

Het grafmonument van huisarts dr. Johannes Theodorus Anderegg (Nijmegen 1831 – Rosmalen 1891) en zijn echtgenote Anna Maria van den Brandt (Hedikhuizen 1842 – Rosmalen 1911) op deze begraafplaats bevat een beeld van Maria en een beeld van een geknielde Bernadette. Een Lourdesgrot dus, waar we verder echter niets van weten.

Lourdesgrot bij de Sint-Lambertuskerk (foto's: Frans van de Pol, 2021)
Lourdesgrot bij de Sint-Lambertuskerk (foto's: Frans van de Pol, 2021)


 

10

Reacties (10)

Herman van Boxtel zei op 26 maart 2017 om 00:31 uur

De foto waar Elisabeth van de Heuvel (een zus van mijn moeder) op staat is mijn eigendom, maar in gebruik bij het stadsarchief, graag zou ik er mijn naam bij vermeld hebben.

Met vriendelijke groet Herman van Boxtel

Rien Wols zei op 27 maart 2017 om 08:10 uur

Dag Herman,
Ik heb je naam erbij gezet. Misschien is het goed om ook even aan het Stadsarchief te melden, dat je daar prijs op stelt bij hergebruik van de foto. Dan kunnen zij daar rekening mee houden als ze de foto beschikbaar stellen.

Herman van Boxtel zei op 27 maart 2017 om 09:52 uur

Dank je wel Rien,
Ik heb een deel van mijn collectie foto's aan het stadsarchief aangeboden zonder er bij te bedingen dat mijn naam vermeld zou worden. Er is al wel over gesproken om dat te doen maar het is er nog niet van gekomen. In ieder geval dank voor het vermelden van mijn naam.

toine janssen zei op 11 januari 2020 om 14:17 uur

In mijn archief bezit ik een prentbriefkaart van de 'Grotte van Lourdes' die in de tuin van kweekschool de Marienburg stond. Het lijkt dezelfde grot te zijn als op de foto uit 2018. De kaart is gestempeld op 23 mei 1911. Mogelijk is de grot in de loop van de tijd verplaatst. De tuin van kweekschool bevond zich aan de andere kant van de vleugel, waar de grot zich nu bevindt. Het beeldje van Bernadette bevond zich overigens toen ook al op dezelfde hoogte.

Marilou NillesenBHIC zei op 12 januari 2020 om 20:43 uur

Hallo Toine, bedankt voor je berichtje! Dat klinkt interessant zeg. Zou je een foto van de prentbriefkaart naar ons willen mailen via info@bhic.nl ovv Lourdesgrotten Den Bosch? Dan zetten we die er graag bij!

Marilou NillesenBHIC zei op 14 januari 2020 om 10:17 uur

Bedankt, je mooie kaart staat erbij, Toine! Dank voor de snelle inzending.

FRANK HEESBEEN zei op 7 februari 2024 om 17:15 uur

Er heeft ook een Lourdes grot in de tuin van het pensionaat gestaan.
Op een foto uit 1929 staat zuster Modesta, hoofd van de bewaarschool in Engelen vanwege haar 60-jarige Professie in de tuin.
Ik weet niet of de grot nog in takt is ?

Marilou NillesenBHIC zei op 9 februari 2024 om 16:59 uur

Dat durf ik zo ook niet te zeggen, Frank. Hopelijk kan iemand die het wél weet ons bijpraten?

FRANK HEESBEEN zei op 10 februari 2024 om 17:14 uur

de bewuste foto van de Lourdes grot in Engelen staat op de site van BHIC van 27 november 2023.
het is van Thijs de Leeuw..

Thijs de LeeuwBHIC zei op 9 april 2024 om 16:10 uur

Dag Frank, bij deze nog de link naar de pagina waar die foto is geplaatst: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/meisjesinternaat-o-l-vrouw-van-l… , helemaal onderaan

ook vond ik nog deze foto (1947), maar deze Lourdesgrot bevond zich in het pensionaat https://denboschpubliek.hosting.deventit.net/detail.php?nav_id=10-1&ind…

Graaf van Solmsweg dus, vlak naast de Lambertuskerk.. het oude pensionaatsgebouw staat er nog steeds, nog heel goed te herkennen.. momenteel particuliere appartementen..

ik zoek nog verder maar heb helaas nog niets gevonden dat uitsluitsel geeft of de Lourdesgrot nog in de bijbehorende tuin te vinden is

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.