Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970
Rooms prentenboek

Voor gelovigen die niet in staat waren de consequenties van hun zonden middels de gebruikelijke boetedoening te voldoen, ontwikkelde de kerk een machtig instrument, de aflaat. Het aflatenstelsel stamt uit de elfde eeuw. Het was een officieel rooms document als bewijs voor de kwijtschelding van tijdelijke straffen na de dood.

aflaatbrief Zutphen, 1336In eerste instantie werd het verstrekt aan christen-strijders die vrijwillig het martelaarschap zochten door uit Europa naar Palestina te trekken om er voor de paus een Heilige Oorlog te voeren. Aan hen werd een volle aflaat verleend door de paus. Een volle aflaat stond destijds voor 7 jaar vagevuur.

Later werd het verkrijgen van een aflaat voor iedereen mogelijk. Door middel van allerlei gebeds- en boetehandelingen kon je een aflaat verwerven. Als je bemiddeld was, kon je de aflaten ook eenvoudig kopen bij de bevoegde instanties in plaatsen als Rome, Jerusalem of Santiago de Compostela.

Aan iedere aflaat die de geestelijkheid verstrekte, hing een tegenprestatie in de vorm van een bijdrage aan de bouw van de kerk. Om misbruik te voorkomen, werden er duidelijke regels vastgesteld betreffende de verdeling van de opbrengsten tussen geestelijkheid en paus. Om de nieuwbouw van de St. Pieterskerk in Rome te kunnen afmaken, werd in 1507 de Petrusaflaat ingesteld. De helft van de opbrengst van dit aflaatgeld moest worden afgedragen aan Rome.

Op verplichte feestdagen was het druk bij de beheerders van aflaatoorden. Maar er kwamen ook reizende handelaren in aflaten, de aflaatkramers. En die waren goedkoper. Zo kon je een document kopen, waarop stond dat je een boete had afgekocht. Maar er werden ook valse aflaten verkocht. De kopers daarvan wachtte na hun dood een onaangename verrassing.

Soorten aflaten

Er zijn twee soorten aflaat: de “volle aflaat”en de “gedeeltelijke aflaat”. Er was weer verschil in gedeeltelijke aflaten (aantal dagen). Voorbeelden daarvan kom je onder meer tegen op de zogenaamde bid- of doodsprentjes.

Pesjonkelen

De oudere lezers van katholieke komaf zullen dit woord nog wel kennen. Bij de Portiuncula-aflaat was geregeld, dat bij elk kerk(hof)bezoek een volle aflaat kon worden verdiend. Dus wat deed men: men ging de kerk in, deed de gebeden en verliet de kerk. Om meteen weer de kerk in te gaan voor een nieuw kerkbezoek en weer een volle aflaat verdienen.

Deze aflaat was genoemd naar een gerestaureerd kerkje bij Assisi.  Het woord pesjonkelen is  afgeleid van het Latijnse “portiuncula”, wat “een klein stukje” betekent. Franciscus kreeg namelijk een klein stukje grond voor het kerkje. De kerkwijding van de later gebouwde  basiliek was op 2 augustus. Daarom kon op die dag de Portiuncula-aflaat worden verdiend.

Op Allerzielen kon men ook bij elk kerkbezoek een volle aflaat verdienen. Dezelfde methodiek dus, maar eigenlijk mag men dat geen “pesjonkelen” noemen.

Luther

De Duitse monnik Maarten Luther maakte zich zorgen, omdat de mensen niet meer bij hem kwamen biechten. Ze trokken massaal naar bedevaartsteden om aflaatbrieven aan te schaffen. Luther klaagde in een brief dat ze zonder het tonen van berouw vrolijk met hun aflaten zwaaiden. Aan deze brief voegde hij 95 stellingen toe die hij aan de vooravond van Allerheiligen 1517 publiceerde.
 

Eerder gepubliceerd in “Bidprentjes en aflaten” in de Familiebrief Witlox.

8

Reacties (8)

Mariët BruggemanBHIC zei op 25 januari 2019 om 12:02 uur

Maarthen Luther was dus de eerste die zich echt bezig hield met de hervormingen van dit systeem. Ik begrijp dat die hervormingen tot op de dag van vandaag nog doorgaan.

Jan Witlox zei op 25 januari 2019 om 15:43 uur

Mariët,
Bedoel je de hervormingen in het algemeen, of specifiek het systeem van de aflaten.

Mariët BruggemanBHIC zei op 1 februari 2019 om 13:59 uur

@Jan, ik bedoelde het systeem van de aflaten. Daar is al heel wat aan veranderd zo door de jaren heen, toch?

Jan Witlox zei op 1 februari 2019 om 14:06 uur

Mariët, ik ben niet op de hoogte van de huidige praktijk. Maar duidelijk is dat bij veel mensen hun visie op gebruiken en opvattingen veranderd is.

Mariët BruggemanBHIC zei op 1 februari 2019 om 15:40 uur

Bedankt voor je reactie Jan, en daar heb je gelijk in!

Rini Groot de zei op 22 maart 2021 om 19:03 uur

In plaats van het verplichte zondagslof deden we Halfvasten zondag aan, pesonkelen bij de Auw Nonne (Birgittinessen) in Uden. Voor een tijdsbestek van een half uur, de tijdsduur van het middaglof. Daarbij keken we bij het naar buitengaan op het kerktoren uurwerk van de Petruskerk,

Louise zei op 27 januari 2022 om 22:10 uur

Voor zo ver ik weet, verdiende je aflaten voor de arme zieltjes in het vagevuur...
In de jaren 60 ging ik daarvoor als kind een paar keer de kerk in; doopte mijn hand in het wijwatervaatje en bad wat.
het woord 'pesjonkelen' ken ik niet.

Rini de Groot. zei op 27 januari 2022 om 22:34 uur

We zijn streng opgevoed maar achteraf, we wisten niet beter, ik had het niet willen missen. Wat, wanneer deze verhalen over een eeuw gelezen worden.

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.