Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

Hubertusbrood

Rooms prentenboek

Ons dagelijks leven was ooit doordesemd met het katholieke geloof en wat daarbij hoorde. Zelfs het eenvoudige brood kreeg er een vleugje van mee. De bakkers verkochten nog geen voorgesneden brood. Voordat bij ons thuis een vers brood aangesneden werd, maakte mijn vader of moeder er met het broodmes een kruisteken op aan de onderkant. Daar hoefden ze niet over na te denken; het was een automatisme, zoals zoveel zaken.

Aankondiging van dierenzegening en broodwijding in de kapel O.L. Vrouw van Steenbergen in Oud-Heverlee (B)  ter gelegenheid van de Sint-Hubertusviering. Door Wouter Hagens, 2008 (CC BY-SA 3.0) via Wikipedia
Aankondiging van dierenzegening en broodwijding in de kapel O.L. Vrouw van Steenbergen in Oud-Heverlee (B)  ter gelegenheid van de Sint-Hubertusviering. Door Wouter Hagens, 2008 (CC BY-SA 3.0) via Wikipedia

Broodjes aten we eigenlijk alleen bij zeer speciale gelegenheden. Zo’n gelegenheid deed zich voor op 3 november, de feestdag van Sint-Hubertus. Dan hoefden de broodjes niet thuis “bekruist” te worden. Ze waren in de kerk al speciaal voor dit doel gewijd. Vroeger namen kerkgangers ook wel zelf een broodje mee om het te laden wijden. Het eten van de Hubertusbroodjes, regionaal ook hubkes genoemd, zou bescherming bieden tegen hondsdolheid, maar ook tegen driften, razernij en waanzin. Dat is nogal wat. Het gebruik is al zeer oud.

Beeld van beschilderd lindenhout uit 1689 van de heilige Hubertus van Luik door beeldhouwer Jean Del Cour in de Sint-Jacobskerk te Luik (B). Door Flamenc (CC BY-SA 3.0) via Wikimedia Commons.
Beeld van beschilderd lindenhout uit 1689 van de heilige Hubertus van Luik door beeldhouwer Jean Del Cour in de Sint-Jacobskerk te Luik (B). Door Flamenc (CC BY-SA 3.0) via Wikimedia Commons.

Hubertus werd op 3 november 743 heilig verklaard en die dag is ook zijn naamdag geworden. De traditie van broodjes uitdelen ontstond rond het jaar 800 in de Ardennen. Daar gaf men gezegende broodjes aan de honden, om daarmee het gevaar van hondsdolheid af te zweren. Later werd het gebruikelijk om óók brood aan de armen uit te delen die eveneens risico liepen de gevreesde ziekte op te lopen. Vanuit de Ardennen en Limburg kwam de traditie uiteindelijk naar onze landstreken. En niet alleen naar West-Brabant zoals op internet te lezen valt, want wij in Midden-Brabant kennen het gebruik ook.

De - al dan niet gewijde - hubertusbroodjes die tegenwoordig in sommige bakkerijen en supermarkten te koop worden aangeboden, zijn een soort kadetje waarin anijs is verwerkt. Ofschoon er nog wel pastoors zijn die meewerken aan het opnieuw in leven roepen van de traditie, zie ik het toch een beetje als iets ludieks. Tegen hondsdolheid hebben we tegenwoordig andere middelen.

Hubertus was een edelman die zijn dagen sleet met jachtpartijen. Bij zo’n jachtpartij op Goede Vrijdag achtervolgde hij een edelhert. Net op het moment dat hij zijn pijl richtte om het genadeschot te geven, draaide het hert zich om naar Hubert en tussen zijn gewei verscheen een stralend kruis. De grote jager zag toen in dat hij zich alleen maar bezighield met futiliteiten en dat er belangrijker dingen waren in het leven.

Hij bekeerde zich en ging als kluizenaar leven. Hij werd tot priester gewijd en later tot bisschop. Hij trok zich terug in Luik, waar hij in 727 door een koortsaanval geveld werd. Zijn relikwieën werden 100 jaar later overgebracht naar een abdij in het huidige St.-Hubert. Sint-Hubertus geldt als beschermheilige van alle jagers.

Het logo van Jägermeister, de kop van een hert met een verlicht kruis tussen de takken van het gewei, is gebaseerd op de legende van Sint Hubertus. Jägermeister is een kruidenlikeur die je alleen drinkt ... als ie ijs- en ijskoud is.

19

Reacties (19)

Marilou NillesenBHIC zei op 12 juni 2019 om 17:09 uur

Mooi verhaal, Jan! Ik denk dat het snijden van een kruisteken op een brood voor veel mensen herkenbaar is.

Interessant om die achtergrond van Hubertus te lezen, ik heb weer veel opgestoken van je artikel. Dank daarvoor!

Jan Witlox zei op 13 juni 2019 om 10:39 uur

Marilou, graag gedaan. Ik geef je nog zo'n klein gebaar: Als mannen vroeger langs de kerk fietsten, lichtten ze even de hoed of pet op. De eerste keer dat ik dat zag keek ik waar de andere was die gegroet werd. Er was niemand. Later kwam ik er achter dat het een soort respect/eerbied voor het Godshuis was.

Gerda Bailey Royackers zei op 25 juni 2021 om 09:37 uur

Ik weet nog dat wij vroeger zo'n broodje kregen van ons Moeder. Ze waren kei hard, maar we moesten het toch opeten. Eigenlijk wisten we maar amper waar het voor was.

Marilou NillesenBHIC zei op 27 juni 2021 om 18:54 uur

En nu Gerda, vier je nu nog wel eens de feestdag van Sint-Hubertus? Of toch maar niet?

Marianne Janssens zei op 4 november 2021 om 12:55 uur

Gisteren hubkens op, dat doe ik al van kinds af aan,(nu 70) en nog steeds, wij vergaten dat nooit,ons moeders geboorte dag als er dan visite kwam,stukje hubke? En de hond en de kat werden nooit vergeten.
Ik hou wel vantradities
Mariannd

Jan Witlox zei op 4 november 2021 om 13:29 uur

Leuk Marianne. Ik houd ook wel van echte tradities. We wonen nu in Drenthe en daar zien we geen Hubertusbrood.
Persoonlijk heb ik ook wel iets met Hubertus. Tijdens het Rijke Roomsche Leven droeg ik een tijdlang de naam van deze patroonheilige van de jacht. En had dan gisteren mijn naamfeest, omdat de verjaardag niet werd gevierd. Toevallig schreef ik dat gisteren nog aan mijn nicht.

Norah zei op 4 november 2021 om 16:56 uur

Hallo Jan, ik had van jou verwacht dat je Sint-Jan gevierd had vroeger >>> 24 juni;)
Bij ons thuis was dat toevallig zo, (vader heette Jean), óók geen verjaardag. Eigenlijk vreemd als je eraan terug denkt.
Alleen dat brood dat ken ik niet, ik ben ook geen Brabantse. En Sint Hubertus ken ik slechts van de start van die jachtpartijen...
Gr.

Jan Witlox zei op 5 november 2021 om 08:19 uur

Norah,
Volgens mij is er in Limburg toch wel sprake van Franse invloed. Ik zie dat ook wel aan de voornamen. En ik las dat in Frankrijk vooral de naamdag wordt gevierd en veel minder de verjaardag.

Norah zei op 5 november 2021 om 10:05 uur

Nou Jan, maak van dat Frans maar Waals van;) Ik kom zelf uit het diepe zuiden, het is me bekend.

Sonja Mulleman zei op 25 december 2021 om 11:15 uur

Zoekend naar info over het "gezegende broodje" las ik iets wat ver weg zat ; het kruisteken dat moeders maakte met de punt van het broodmes op de onderkant van het brood..... wawwww..... bedankt voor dit verloren/teruggevonden kruisteken.

Jan Witlox zei op 25 december 2021 om 11:22 uur

Graag gedaan, Sonja.

Rini de Groot. zei op 25 december 2021 om 13:25 uur

Met de punt van het mes een Kruisteken maken zit erbij mij nog in.
Ook het Kruisteken wanneer ik een nieuw verhaal instuur,
tegelijk met de woorden; ’Bedankt Hanneke.’

Malika Ann zei op 15 juni 2022 om 09:15 uur

Dat deed mijn oma ook hier in westvlaanderen. Een kruisteken maken voor ze er de eerste boterham (een stuutje) van sneed.
Was dat ook vergeten. Bedankt voor deze leuke herinnering die ik nu terug heb...
Euhm. St blasius en de macrons die erbij hoorden. Minuscule koekjes, de grootte van 20ct (euro) op een blad papier gegoten. Je kon dan een aantal bladen kopen en lekker opsmullen. Heel vervelend, want die plakten echt hard aan het papier en dus samen met die heerlijke koekjes, werkte je dus ook veel papier mee naar binnen. Was een jaarlijkse traditie. Het blasius kraam stond aan de ingang van de kerk. Van heinde en verre kwamen ze nazr rumbeke voor de bladen blasiuskoekjes. I

Malika Ann zei op 15 juni 2022 om 09:21 uur

Hier wat ik op internet terugvond. Is dit ook vij jullie bekend?
Iedereen aast op recept 'macrons'"
RUMBEKE/OEKENEGeen Blasiuskermesse zonder Rumbeekse 'macrons'. Dit weekend hebben vrijwilligers weer duizenden koekjes gebakken. "Véél bakkers zouden hun ziel verkopen voor ons recept, maar slechts één iemand kent alle ingrediënten. Het is een beter bewaard geheim dan het recept van Coca-Cola."

CHARLOTTE DEGEZELLE 16-01-18
Rumbeke smult al meer dan een eeuw één keer per jaar van de lekkere, Rumbeekse 'macrons'. Het Blasiuscomité bakte de koekjes dit jaar voor de 30ste keer. Het was een goed geoliede machine, de vrijwilligers die zaterdag duizenden macrons bakten. 96 kleine, ronde koekjes op één A4-blad spuiten, een tiental minuutjes in de oven, laten afkoelen en inpakken. Non-stop van 7 uur 's morgens tot een goed stuk in de namiddag. Duizenden bladen macrons kwamen de oven uit, en maar goed ook, want de zoete koekjes zijn voor de Rumbekenaars pure nostalgie.
Pastoor koopt recept
Niemand weet hoe lang de traditie teruggaat in de tijd. Voor de meeste Rumbekenaars zijn er tijdens de Blasiuskermesse gewoon altijd al macrons geweest. De Heilige Blasius heeft zijn naamdag op 3 februari en is de beschermer van mensen die lijden aan keelaandoeningen. De heilige wordt vereerd in de Rumbeekse Sint-Petrus- en Pauluskerk. Dat verklaart de naam van de kermis. Maar waarom de koekjes? "Vroeger stond er tijdens de Blasiuskermesse altijd een kraam aan de kerk waar je macrons kon kopen", weet Chris Vereecke. "Maar rond 1985 zijn die mensen ermee gestopt. Enkele bakkers probeerden de traditie over te nemen, maar de macrons waren niet hetzelfde. Uiteindelijk heeft pastoor Dugardyn het unieke recept, inclusief geheime kruidenmix, afgekocht. Sinds 1989, en dus dit jaar voor de 30ste keer, bakken we de koekjes zelf." Heel wat mensen zouden hun ziel verkopen voor het recept. "Verschillende bakkers hebben al geprobeerd om het recept te kopiëren, maar slaagden er niet in. Van Coca-Cola kennen drie mensen ter wereld het recept, van onze macrons maar één iemand", klinkt het.
De vrijwilligers van het Blasiuscomité bakken de koekjes elk jaar in één dag, in het begin bij bakker Parrein, later in de bakkerij van het Klein Seminarie. Vandaag bakken ze de macrons in de hoeve van Luc Sabbe, die investeerde in een grote oven. Maar dat betekent wel dat de Rumbeekse lekkernij eigenlijk in Oekene wordt gebakken. "Daar maakt niemand een probleem van. Het zijn nog altijd Rumbekenaars die de macrons bakken. De voorbereiding duurt trouwens een week. De oven moet opgestart worden en het deeg moet gemaakt worden." De koekjes opeten, is ook een kunst. "Je moet ze van het blad pulken zodat je geen papier opeet. De truc is om de achterkant lichtjes te bevochtigen", verklapt Chris.
5 bladen voor 4 euro
Eén blad macrons kost je één euro, vijf bladen vier euro. Ze zijn te koop in café 't Torentje, WZC Sint-Henricus en tijdens de Blasiuskermesse in PC Den Hazelt, zolang de voorraad strekt. Ze blijven razend populair. "Ooit stuurden we zelfs een doos met 80 bladen naar een uitgeweken Rumbeekse die in Duitsland woont", lacht Chris.

Jan Witlox zei op 15 juni 2022 om 10:22 uur

De Blasiuszegen wel, maar dan zonder koekjes!

Delalleau rik zei op 31 oktober 2022 om 07:34 uur

Waar kan ik in Ieper nog st.hubertus brood kopen ,bij welke bakker,en welke dag ,

Marilou NillesenBHIC zei op 1 november 2022 om 08:41 uur
Maria Tax zei op 5 november 2022 om 18:07 uur

Hi, IK woon in duitsland en Ken dat gebruik Van kinds auf aan. Nu Wil IK in duitsland ook hubkes bakken, maar hier zijn anijsblokjes Niet te koop. IK heb alleen anijszaad. Kann IK het hiermee ook maken?

Marilou NillesenBHIC zei op 6 november 2022 om 14:40 uur

Dag Maria, online vind ik dit recept met anijszaad:

https://www.baksels.net/sterbroodjes-met-anijs-en-honing/

Hopelijk gaat het zo lukken!

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.