Martinus van Beek
Centraal voor het monumentale hoofdgebouw van wat tot 2009 Viataal heette en nu Kentalis, staat het standbeeld van degene die het Doofstomminstituut stichtte: Martinus van Beek. Wie was deze man en hoe raakte hij in het onderwijs aan doven verzeild?
Martinus van Beek werd als boerenzoon in 1790 in Son geboren en in 1820 in Mechelen tot priester gewijd. In 1821 werd hij kapelaan in Gemert. In 1822 aanvaardde hij daar een benoeming tot leraar aan de Latijnse School. Drie jaar later was hij rector van dat instituut.
Nu woonden er in die tijd in Gemert vier volwassen doofstommen die geen enkel sacrament konden ontvangen, omdat niemand wist hoe men deze mensen godsdienstonderricht zou moeten geven. Maar daar nam de jonge kapelaan-rector geen genoegen mee en hij begon zich te verdiepen in het onderwijs aan doven. Hij maakte zich de nodige kennis van het vingeralfabet en gebarentaal eigen en begon in 1828 met het onderwijs aan doven, na afloop van de lesuren op de Latijnse School.
Van Gemert naar Gestel
Geleidelijk stroomden doofstomme leerlingen van buiten Gemert toe. In 1835 was het aantal doofstommen zo groot (32) dat hij ontslag nam als rector van de Latijnse School.
Zijn allereerste pupillen mochten hun eerste communie doen en het vormsel ontvangen uit handen van zijn vroegere pastoor, Hendricus Den Dubbelden, die inmiddels apostolisch vicaris in Den Bosch was geworden. Want het was tensotte allemaal begonnen om de ziel te redden van deze dove kinderen.
De benodigde ruimte voor zijn groeiende school vond Van Beek in het voormalige dominicanenklooster aan het Gemertse Binderseind, maar het project begon hem langzamerhand wel boven het hoofd te groeien. In 1839 schreef hij aan Den Dubbelden dat hij erover dacht te stoppen. Die noodkreet kwam net op een goed moment, want datzelfde jaar nog besloten de vicariaten van ’s-Hertogenbosch en Breda tot de vestiging van een gezamenlijk Brabants Instituut voor Doofstommen in het Gestelse landhuis Nieuw Herlaar, dat toen juist vrijkwam, omdat het Bossche Groot Seminarie naar Haaren was gegaan.
Het Instituut voor Doven groeit
Zo verhuisden in 1840 46 doofstommen van Gemert naar Sint-Michielsgestel. Tien jaar later nam Van Beek ontslag als directeur van het nieuwe instituut en vertrok naar Brugge om daar soortgelijke taken te gaan vervullen. Hij overleed te Antwerpen in 1872. Het onderwijs aan de jongens werd vanaf 1845 verzorgd door de broeders van de Congregatie der Onbevlekte Ontvangenis uit Maastricht, terwijl de meisjes onder de hoede kwamen van de zusters “Dochters van Maria en Joseph”.
Van Beeks instelling, die inmiddels Instituut voor Doven heette, groeide en bloeide en was in het begin van de 20e eeuw aan een ruimere jas toe. Die kwam in 1910 in de vorm van het huidige complex aan de Theerestraat, naar ontwerp van architect J.H.H. van Groenendaal. Daar zou het uitgroeien tot het grootste doveninstituut van Nederland, met echt honderden leerlingen.
In de tweede helft van de twintigste eeuw bleef de instelling verder groeien. Zo kwam er in 1955 een hostiebakkerij bij het complex, ontworpen door J. de Reurs. In 1964 kwamen de Franciscanessen van Oirschot naar het doofstommeninstituut, waar zij de verzorging op zich namen van doofstomme kinderen met extra handicaps. Zij vestigden zich in het nieuwe Mariëlla Paviljoen. In de jaren 1966 en 1967 verrees op het terrein nog een broederhuis voor het opleiden van buitenlandse onderwijzers voor dove kinderen.
Viataal / Kentalis
In 2003 werd Viataal opgericht. Het was een nieuwe naam voor de al sinds 1998 bestaande fusie van het aloude Doveninstituut en de Mgr. Terwindtstichting (genoemd naar de directeur van het Doveninstituut tussen 1876-1909; deze stichting behartigde de ondersteuning van meervoudig gestoorde, slechthorende kinderen).
IvD/MTW kreeg in 2003 niet alleen een nieuwe naam, maar ook een nieuwe, bredere doelstelling. Behalve doven, kunnen ook doofblinden, slechthorenden en mensen met (ernstige) spraak-taalproblemen bij de nieuwe organisatie terecht.
Ook cliënten met een stoornis in het autisme spectrum (ASS) of een verstandelijke beperking naast hun auditieve handicap vallen onder de doelgroep. In 2010 ging Viataal samen met de Koninklijke Effatha Guyot Groep en Sint Marie uit Eindhoven onder de nieuwe naam Koninklijke Kentalis.
Dit verhaal is aangepast op 02-11-2020.
Reactie toevoegen