Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

Lourdesgrot in oude luister hersteld

In 2016 werd de Lourdesgrot van de zusters Franciscanessen in de route van de Open Monumentendag opgenomen. De grot is toen in allerijl toonbaar gemaakt voor die dag.

De Lourdesgrot, c. 1875
De Lourdesgrot, c. 1875


Dat was wel nodig ook, want de Lourdesgrot was in verval geraakt door jarenlang gebrek aan onderhoud. Heemkundekring "De Heerlyckheit Dongen" besluit daarop deze Dongense

Lourdesgrot in oude luister terug te brengen. En tevens om meer onderzoek te doen naar alle Lourdesgrotten in Dongen. Over die grotten valt hier meer te lezen.

De grot

De Lourdesgrot bij de begraafplaats van de Franciscanessen van Dongen is de oudste grot in Dongen en een van de oudste – zo niet de oudste – in Brabant. Zeker is dat hij er stond in 1878, maar er zijn aanwijzingen dat dit ook in 1875 al het geval was.

Het beeldje van Bernadette Soubirous heeft in de loop van de tijd op verschillende plaatsen gestaan, aanvankelijk voor het mozaïek dat voor de grot ligt en later op een verhoging op dat mozaïek. In de jaren ’80 van de vorige eeuw is ze zodanig toegetakeld dat ze vervangen moest worden. Helaas passen de huidige Bernadette en het Mariabeeld qua grootte en materiaal waarvan ze gemaakt zijn niet goed bij elkaar. Zuster Rafaël (1938-2020) kreeg een gratis set (Mariabeeld+Bernadette) aangeboden, maar het bijbehorende beeld van Maria was te groot voor de nis in de grot. Zij heeft elders in Dongen een plekje gekregen.

Verhaal gaat verder onder de foto's

De Lourdesgrot in 1985 (foto: Wies van Leeuwen / Provincie Noord-Brabant. Bron: BHIC, fotonr. PNB001013442)
De Lourdesgrot in 1985 (foto: Wies van Leeuwen / Provincie Noord-Brabant. Bron: BHIC, fotonr. PNB001013442)


De Lourdesgrot voor de restauratie (foto: Monumentenwacht, 2019. Bron: Heemkundekring De Heerlyckheit Dongen)
De Lourdesgrot voor de restauratie (foto: Monumentenwacht, 2019. Bron: Heemkundekring De Heerlyckheit Dongen)


In 2019 is de grot overgroeid met klimop en bomen. Met een werkgroep van de heemkundekring beginnen we in het voorjaar van 2020 met het rooien en verwijderen van de begroeiing op de achterkant. Wortelgroei en verzakkingen blijken flinke scheuren in de wand te hebben veroorzaakt. Ook zitten veel stenen los. We verzamelen ze en plaatsen ze later met veel specie weer terug. Daarvoor maken we met betontegels tijdelijke traptreden tegen de achterkant.

Herstelwerkzaamheden aan de Lourdesgrot in Dongen
Herstelwerkzaamheden aan de Lourdesgrot


Herstelwerkzaamheden aan de Lourdesgrot in Dongen
Herstelwerkzaamheden aan de Lourdesgrot


In het dak van de Lourdesgrot blijkt een zinken opvangbak voor regenwater te zitten, die via loden leidingen een vijvertje voor de grot voedt. De “bron” noemen de zusters het watertje in hun congregatieblad en het is pas later bij de grot aangelegd. Met veel moeite kunnen we die bak verwijderen, wat nodig is om het metselwerk eromheen te kunnen herstellen.

Nadat de muren onder de koepel en alle metselwerk zijn hersteld wordt het geheel gecementeerd, ‘vertind’ is de vakterm, om het tegen schadelijke invloeden te beschermen. Na nog een leemlaag te hebben aangebracht is de achterkant van de grot voorzien van een laag zwarte grond, zodat er weer planten op kunnen groeien.

Het project wordt uitgevoerd in nauw overleg met de Monumentenwacht. 

Verhaal gaat verder onder de foto

Leemlaag aanbrengen op de Lourdesgrot in Dongen
Leemlaag aanbrengen op de Lourdesgrot


Het mozaïek

Voor de Lourdesgrot ligt een mozaïek, dat bestaat uit zwarte en witte kiezelsteentjes. Het is bij de aanvang van het project nauwelijks nog zichtbaar door mos en gras.

De beide vierkanten van het mozaïek  in 2019. De foto is nadien 'rechtgetrokken'
De beide vierkanten van het mozaïek in 2019. De foto is nadien 'rechtgetrokken' om een mal van de afbeelding te maken


De werkgroep begint in december 2019 alle losse steentjes bij elkaar te zoeken en te sorteren. Wat er nog vastzat hebben we laten zitten, maar dat was helaas niet zoveel.

De betonrand lag niet meer waterpas, maar toen we dit wilden herstellen, ontdekten we dat er een flinke fundering van meer dan een meter onder zit. De vraag is: waarom zo’n zware fundering voor zo’n rand? Daar zijn we nog niet achter gekomen.

Leggen van de driehoeken van het mozaïek, november 2020
Leggen van de driehoeken van het mozaïek, november 2020


Onder het mozaïek ligt een zogenaamde vlijlaag, bestaande uit – deels verzaagde – ijsselsteentjes. Nadat we die hersteld hebben kunnen de kiezelstenen in kalkspecie worden gelegd.

De kiezelsteentjes zijn nog een verhaal apart. De witte exemplaren hebben we mogen uitzoeken bij een grindhandel in Loon op Zand. Maar aan de zwarte kiezels, waarvan we met een monstertje langs grindhandels in de regio, maar zelfs tot in Limburg, zijn gegaan om te vragen of ze die voor ons hadden, kon niemand ons helpen. Totdat we bij een grindhandel in Waalwijk kwamen, waarvan de eigenaar zei dat hij die kiezels wel had gehad. Volgens hem waren het gepolijste leisteentjes. Hij had op zijn terrein nog wel een grote berg gemêleerd grind liggen waar ze ook tussen te vinden waren. Daar mochten we ze wel uitzoeken. Met zes vrijwilligers hebben we dat gedaan. Uiteindelijk heeft ons dat enkele emmers zwart grind opgeleverd.

Uitgesneden mal voor het mozaïek
Uitgesneden mal voor het mozaïek


Leo Hamelinck heeft mallen voor de letters en vormen van het mozaïek gemaakt. Daarmee hebben we de steentjes in het goede patroon kunnen leggen, o.a. de tekst “AVE GRATIA PLENA”. Steeds als er een stuk gemaakt is, worden de kiezels nog extra ingewassen voor een goede hechting. Dat heeft wel tot gevolg dat we de week daarop dat stuk goed moeten schoonborstelen om het kalk-zand-mengsel er weer af te krijgen.

Mozaïek invullen, juni 2021
Mozaïek invullen, juni 2021


Recht voor de ingang van de grot bevinden zich in het mozaïek twee grote vierkanten met daarin een patroon met vier bogen en daarbinnen de letters S en M.

De vorm van het figuur en van de letters hebben we kunnen reconstrueren aan de hand van oude foto’s en foto’s van de restanten die er nog lagen. Met behulp van de foto’s op ware grootte zijn vervolgens weer mallen gemaakt.

De Lourdesgrot en het mozaïek in augustus 2021
De Lourdesgrot en het mozaïek in augustus 2021


We zijn nu (september 2022) zover dat we de vierkanten kunnen gaan vullen. Intussen wordt er met een speciale fototechniek geprobeerd om de afbeelding van de tak die zich in het rechterdeel van het mozaïek qua vorm en locatie goed in beeld te krijgen. Hoe dit proces in zijn werk gaat, is een verhaal apart. Maar in het kort komt het erop neer dat we met behulp van referentiepunten op nieuwe foto’s van het mozaïek die recht van boven zijn gemaakt, de oude foto waarop de tak staat onder een hoek gefotografeerd recht kunnen trekken, zodat die ook recht van boven te zien is. Als dat gelukt is, kunnen we dat deel van het mozaïek ook gaan leggen.

De tekst is gelegd, de vierkanten zijn klaar om te worden ingevuld
De tekst is gelegd, de vierkanten zijn klaar om te worden ingevuld


Als het meezit kunnen we voor de winter klaar zijn met deze klus.

De gegevens voor dit artikel zijn ontleend aan: Piet van der Pluijm en Bert Kalter, Lourdesgrotten, in: De Wazerweijen 42 (2022), uitgave Heemkundekring "De Heerlyckheit Dongen". Tenzij anders vermeld zijn de foto’s op deze webpagina gemaakt door Leo Hamelinck en Bert Kalter.

3

Reacties (3)

Aart zei op 30 september 2022 om 23:11 uur

Bijzonder om over deze goed gedocumenteerde restauratie te lezen. Er spreekt een hoge mate van betrokkenheid en oog voor detail uit. Een vet compliment voor het team dat hiermee een stukje locale historie voor het nageslacht vastlegt en een trefpunt voor velen in ere hersteld.

Karin zei op 13 september 2023 om 13:59 uur

het laatste nieuws: vrijdag 8 september 2023 is de grot, na de afronding van de restauratie, weer ingezegend
https://dongen.nieuws.nl/nieuws/20230907/feestelijke-afronding-restaura…

Marilou NillesenBHIC zei op 13 september 2023 om 17:17 uur

Bedankt voor jullie reacties! Met dank voor je aardige woorden, Aart, en Karin, fijn dat je ons zo op de hoogte houdt.

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.