Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

De Gertrudiskerk in Bergen op Zoom

RK kerken

De geschiedenis van de Gertrudiskerk in Bergen op Zoom is misschien wel de meest dramatische van alle kerken in Noord-Brabant. Het oudste gedeelte, een stuk van de toren, dateert uit het midden van de veertiende eeuw. Wat we tegenwoordig zien is de kerk zoals die in 1477 gereedkwam.

Foto: G.Th. Delemarre, 1962. Bron: Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Foto: G.Th. Delemarre, 1962
Bron: Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed


Al snel daarna werden er plannen gemaakt voor een uitbreiding die de Gertrudis een van de grootste kerken van de Nederlanden moest maken, maar van die plannen is weinig gerealiseerd. Geldgebrek was hiervan de oorzaak. Nadat de protestanten de kerk in 1568 in gebruik namen, sloten ze delen van het veel te grote gebouw af en die stukken werden later grotendeels gesloopt.

De genadeklap voor het gebouw kwam in 1747. In dat jaar belegerden de Fransen Bergen op Zoom. De inname van de stad ging gepaard met een zwaar bombardement dat weinig van de kerk overliet. Toch zorgden de protestanten ervoor dat de kerk al snel weer werd hersteld. De toren kreeg toen ook zijn kenmerkende vorm van ‘peperbus’.

Omdat de protestanten de kerk op eigen kosten hadden herbouwd, werd hij in de tijd van Napoleon niet teruggegeven aan de katholieken. Tot 1966 bleef de kerk bij de protestanten in gebruik, maar toen moesten ze het gebouw aan de gemeente verkopen omdat ze het onderhoud en de restauratie niet meer konden betalen. De gemeente zat in haar maag met de kerk. Ook voor de katholieken was de kerk te duur: ze hadden trouwens zelf al twee kerken in het centrum van Bergen op Zoom.

En toen sloeg het noodlot toe: in 1972 brandde de kerk grotendeels af. Dat de kerk herbouwd zou worden, stond eigenlijk meteen al vast. Bergen op Zoom had niets aan een ruïne in het hart van de stad. Maar waarvoor moest het gebouw dan gebruikt gaan worden?

Langzamerhand werd duidelijk dat de oplossing toch van de katholieken moest komen. Met pijn in het hart namen ze afscheid van hun twee kerken. De katholieke kerk aan de Markt werd door de gemeente gekocht en is nu in gebruik als schouwburg ‘De Maagd’. Voortaan zou de Gertrudis weer een katholieke kerk zijn en de protestanten kregen het recht om er nu en dan gebruik van te maken. Een geluk bij een ongeluk was dat de waardevolle inboedel van de twee gesloten kerken nu in de Gertrudis een plaats kon krijgen. In 1987 wijdde bisschop Ernst de kerk opnieuw in.

Aanvulling

Tijdens de restauratie van de voormalige kerk 'De Maagd' stuitten de werklieden in 1988 op de grafkist van Jan metten lippen, zoals de bijnaam van Jan II van Glymes (1417-1494), heer van Bergen op Zoom en 11 kinderen. Loodgieter Henk van de Water schreef er het onderstaande memo over: de half vergane kist werd opgegraven en de botten werden in een nieuwe kist herbegraven. Maar dan in de Gertrudiskerk. De tegels kwamen terecht in de Gertrudiskapel.

Henk van de Water met de kist. De tegels kregen een nieuwe plek in de Gertrudiskapel (bron: collectie Henk van de Water)
Henk van de Water met de kist. De tegels kregen een nieuwe plek
in de Gertrudiskapel (bron: collectie Henk van de Water)


Het memo van Henk van de water over het graf van Jan metten Lippen (bron: collectie Henk van de Water)
Het memo van Henk van de water over het graf van Jan metten Lippen (bron: collectie Henk van de Water)


Willem Kruf stuurde ons de foto en het memo toe, waarvoor dank.

5

Reacties (5)

Marilou NillesenBHIC zei op 15 juli 2019 om 14:48 uur

Onderzoeker Willem Kruf dook in de geschiedenis van vloertegels van diverse kerken, waaronder die van de Gertrudiskerk in Bergen op Zoom. Klik hier om dat verhaal te lezen:

https://www.bhic.nl/media/document/file/tegels-gertrudiskapel-2-3-2015-…

Met veel dank, Willem!

Willem Kruf zei op 7 december 2022 om 07:47 uur

Als gastheer in de Sint Gertrudiskerk te Bergen op Zoom vraag ik de bezoekers vrijwel altijd waar ze vandaan komen. Als ze uit Zwolle komen is er een aanknopingspunt door de Peperbus, de naam van de toren van de Gertrudis. Een kerktoren aldaar draagt de zelfde naam. Maar Zwolle kende ook een kerk met de zelfde vloertegels als de Gertrudiskapel aan de Scheldelaan in deze stad.
Maar afgelopen zomer komt iemand op bezoek die echt in je geheugen blijft hangen. De “Belgische Toots Thielemans op het orgel” zoals ik hem na de leuke ontmoeting noem. Bij het kennismaken blijkt dat hij 90 jaar is en 25 jaar organist van de Antwerpse kathedraal is geweest. Hij kent Janno den Engelsman, de vaste organist op het unieke Ibach-orgel in de Gertrudiskerk, ook. Vijf minuten later een mail naar Janno met deze foto van de bezoeker in de kerk. De mail levert per omgaande de volgende reactie op: “Wat leuk Willem! Ja, idd de beroemde Stanislas Deriemaeker van de Antwerpse Kathedraal.” ’s Avonds maar eens even gegoogled op zijn naam. De titel die ik hem heb gegeven is terecht. Hij heeft over heel de wereld orgels bespeeld en is in 1963 mede-oprichter van de v.z.w. Antwerpse Kathedraalconcerten, een concertvereniging die religieuze muziek en in het bijzonder orgelmuziek propageert.

Marilou NillesenBHIC zei op 10 december 2022 om 15:25 uur

Bijzonder Willem! Leuk dat je de foto hebt gemaakt en deze anekdote hier vertelt. Was er ook een specifieke aanleiding waarom meneer Deriemaeker naar Bergen op Zoom was afgereisd? Weet je dat toevallig?

Willem Kruf zei op 10 december 2022 om 17:01 uur

Nee, hij was bij zijn zoon die noord van Antwerpen richting Nederlandse grens woont en zomaar op bezoek in Bergen op Zoom voor zover mij bekend.

Marilou NillesenBHIC zei op 11 december 2022 om 16:46 uur

Ah, toch mooi dat je hem dan net op het juiste moment tegen het lijf liep, Willem.

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.